Këto ditë, në Prishtinë doli nga shtypi libri i ri Hajro Ulqinakut Kapidan Xhela ( Selim Shurdha).
Botuesit janë Bashkimi i krijuesve shqiptarë në Mal të Zi dhe Shtëpia botuese “Rozafa” nga Prishtina. Në hyrje të librit në vend të përkushtimit thohet:
Me admirim dhe krenari
Trimit të detit
Kapidianit të së famshëm GLORIA-
SELIM SHURDHËS
Kapidan Xhela është libri i parë për një kapidan ulqinak. Kjo vepër nga autori është përgatitur me vjeta dhe u botue duke falëmenderue vajzave dhe djemve të ndjerit Teufik Shurdha .
Sa i takon prejardhjes të familjesë Shurdha ato fillmisht kanë qenë të vendosur në Shkodër, prej aty kanë rënë në Ulqin, janë ngritur në Gjerana, te vendi si sot quhet Kroni i Shurdhave, por i thojnë edhe Kroni i Kanjushës. Te Vau i Dejës në Shqipëri është ishulli Shurdhah . Egziston mundësia se fisi Shurdha i cili jeton në Ulqin dhe Shkodër është prej këtu (Dr. Ruzhdi Hasanaga).
Kështu, njëkohësisht tregon edhe për lidhjet dhe afërësinë e dy qyteteve Shkodrës dhe Ulqinit
Emëri më madhor i barkatarisë, detarisë, tregëtisë lundrimit , pa dyshim është Selim Shurdha.
Detarët, kapidanat ulqinak, edhe kur kanë lundruar me barka me vela (motovelore) si “Gloria” e “Hulukija”, kanë dal nga Deti Mesdhe, nepër Giblartar, kanë lundruar Oqenin Atlantik, kanë lundruar nën Tokën e Zjartë dhe kanë kapërcyer edhe nëpër Trekëndshin e Bermudeve, në lindje, në mes të dy Amerikave. Si edhe kapidani i kapidanave, Selim Shurdha ka lundrue nëpër Trekëndshin e Bermudeve, çka ka dëshmuar gjemxhia i ndjerë, Himo Karamanaga. Kujtimet e tij i ka shënuar B.Brisku në Doktoratë.
Historiani i detarisë së Ulqinit zotëri Enver Kalamishi nën fotografinë ( pikturën) e “Gloria”-as shkruan se është motovelore . Nën portretin :
Kapedan anije “Gloria” Selim Shurdha. Ai vazhdon:
“ Para më shumë se një shekulli hyri në limanin e Ulqinit kapidani Selim Shurdha me veloren e tij “Gloria”… ishte ngjarje e rëndësishme. Nga velorja zbarkuan disa fëmijë zezakë.. Kur ka hyrë Mali i Zi në Ulqin “Gloria” ka hyrë në liman me flamurin turk, ndërsa aniet e tjera e kanë pranuar flamurin malazez…
“Gloria” në garat e para të anieve të transportit me të njëjtën ngarkesë dhe fuqi bartëse – pati zënë vendin e parë në garat Aleksandri-Trieste, duke lënë prapa të gjithë aniet evropiane, pjesëmarrëse në garë: italiane, greke, spanjole..Anija e dytë pas “Gloria”s , ulqinake, arriti në cak pas 36 orësh”.
Hajro Ulqinaku e jep hollësisht portetin e Selim Shurdhës, por shkruan edhe për djemtë e tij posaçarisht për Shabanin i cili ishte gjithashtu kapidan i madhë. Ai vdiq i ri në moshën 40 vjeçare. Gjithashtu, tregon për Teufik Shaban Shurdhën i cili ishte ndër intelektualtë e parë në Ulqin. Mëpërpara është botue libri i Teufikut “Barka pa vela në furtunë e përgatitur nga Hajro Ulqinakut.
Autori më respekt i përmend edhe autortë ulqinak të cilët kanë shkrue për detari : Bahri Brisku, Maksud Haxhibrahimi, Gani dhe Ismet Karamanaga, Ruzhdi Hasanaga, Sari Resulbegu.
Për aftësinë dhe përkushtimin e kapidan Selim Shurdhës tregon edhe ky tekst:
“ Në librin “Detaria e Ulqinit dhe familja Peku” për kapidan Selim Shurdhën shkruan edhe kjo gojëdhënë:
“ Sipas Smail Malahoxhës, kapidan Selimi, me rastin e shpurjes të barkës, u fut nën ujë duke marrë frymë me një zorrë, e mbylli vrimën e madhe me postaçi dhe dyllë etj.Kështu e shpëtoji anijen nga fundosja”
Në vazhdim autori jep emërat e disa anijeve më të rëndishme të pronarve ulqinak.
“Postiq” barka ma e madhe ulqinake dhe shqiptare e vëllëzërve Jakup, Reshit, Maliq dhe Hysein Nimanbegut nga Kalaja.
Brigantina “ Mashallah Muradije”. Komandanti i saj ishte Mahmud Tivari.
Skunda “Al Katerina”. Kapidan i saj ishte Hysein Begu, kurse pas vdekjes tij djali tij Meço Begu.
Nava “Kavall Medina”. Komandanti saj ishte Nel Duli.
Barka “ Bestia”.Kësaj barke nuk i dihej përkatësia kombëtare. Dihet se ka përmbytur një ciklon. Anëtartë e ekipazhit kanë dalë me një sandall dhe janë larguar duke e përshëndetur barkën me dorë. Kapidani ka mbetur në barkë, sepse, sipas traditës, kapidani e lëshon anien i fundit.
“Hulusije”-navë me tre dyrek e pronarit Bet Shurdha,
“Amalia” skundë-kapidan Tahir Shurdha.
“Elbasan”-trabakull. Ishte pronësia e Selim Shurdhës.
Në kapitullin “Kapidani në këngë popullore” i jep disa këngë historike.
Këngtari popullor i emërtoi disa nga lufëtarët, ndër ta edhe Selim Shurdhën- ushtar i detit:
Njaj Haxhija i Mehmet Becit,
Me Ymerin e Kalavrezit,
Selim Shurdha-ushtar i detit,
Gut Haziri e Malush Fici,
Me se tjerë Ali Baliqi,
Trima të njoftën në atë qytet,
Thanë se pushka nuk i vret,
As tagani nuk i pret:”
Mandej
Dervish Pasha në Kala të Ulqinit,
Kanga e Kapidanit
Jaho Kollari
Bukë me shtatë kore,
Hajredin Kovaçi
Unaza e kapidanit
Arian Leka
Kapedan
Jovan Nikolaidis
Kapiten…
Autori në kapitullin “ Harapët e Ulqinit” përshkruan ardhjen e harapëve-zezakëve të Ulqinit. Shumica prej tyre i takojshin familjes Shurdha.
Në veçanti e jep portretin e fotografit të famshëm Riza Shurdha i cili ishte një ndër ëmblemet e Ulqinit.
Në pjesën “Detatë dhe ngjarje” autori shkruan për:
Kusari Likacen Lazoja
Kapidan Met Sylejmani
Nolli në Detin e Jonit
Hajro Ulqinaku propozon :
Që të vendoset në Ulqin shtatorja, busti ose përmendorja e kapidan Selim Shurdhës,
Ulqini duhet të ketë edhe rrugë me emrin e tij,
Të krenohet Ulqini me kapidanin e kapidanave,
Ulqini të ketë edhe Muzeun e Detarisë..
E vlerësoj këtë vepër të Hajro Ulqinakut si një ndër më të sukseshme të këtij autori. Ai i nxjorri nga harresa disa emëra të rëndësishëm për detarinë e famshme të dikurshme ulqinake.
Hajro Ulqinaku zënë vendin e parë sa i takon historikut dhe krijimtarisë për detarinë dhe peshkatarinë ulqinake.
Në fund
Pulëbardhat janë shpirtrat e detarëve si nuk u kthyen në limanin e vendlindjes…
