Pjesa e fundit e Zemrës së errësirës
Në vitin 1967, në fjalimin lidhur me marrjen e Çmimit letrar Romulo Galegos, Llosa u shpreh, duke u mbështetur në Sartrin, se novelisti dhe intelektuali ka obligim moral ndaj kërkesave të historisë dhe politikës. Letërsia nuk guxon të jetë konformiste, por duhet të nxisë në mënyrë të palodhshme vullnetin për ndryshime. Novela është sfidë ndaj asaj çfarë ekziston dhe i përkujton lexuesit se bota mund të bëhet më e mirë se ç’është. Novelat, përkujton Llosa, nuk rrëfejnë jetën por e ndryshojnë dhe e shndërrojnë në pajtim me imagjinatën e autorit. Këtu ndihet ehoja e shkrimeve të Eduard Saidit për rolin e intelektualit dhe novelistit. Letërsia për të dy paraqet arenë për rishqyrtim radikal të botës në të cilën jetojmë. Për dallim nga librat historikë dhe shkrimet gazetareske (të cilat Llosa i përdorë çdoherë si burime për veprat e veta letrare), novela apo fiksioni në përgjithësi paraqet revoltë dhe i tejkalon kufijtë e botës, përderisa zhanret tjera e shërbejnë.
Llosa shkruan se heroi ka rolin dhe obligimin sikur shkrimtari – të luftojë përkundër humbjeve (lexoni Humbjen e autorit Mark Pashku). Në novelën Ëndrra e Keltit Roxher Kejsment shprehet se përplasjet dhe luftërat do të kenë jehonë për angazhimet në të ardhmen, ku lejohet mundësia e rezultateve më pozitive. Në planin politiko-shoqëror avancimi arrihet shkallë-shkallë.
Nëse kam mësuar diç në Kongo, ajo është se nuk ka bishë më të përgjakshme se njeriu – shprehet Kejsmenti në novelë (në këtë frymë, poeti malësor Rrok Berishaj thotë me dalë në mal me na zbutë kafshët e egra).
Historitë e përgjakshme janë pjesë e historisë së zhvillimit njerëzor dhe këtë maj palestinezët përkujtojnë nakben – 74-vjetorin e historisë së gjatë të diskriminimit. Eduard Said, në rolin e intelektualit më të madh palestinez por edhe një nga figurat më të mëdha intelektuale botërore, së bashku me dirigjentin hebre Daniel Barenboim krijuan Orkestrën e Divanit perëndimor-lindor si rezultat i bisedave të tyre për rolin e artit në zbutjen e armiqësive mes popujve dhe komuniteteve. Gjatë miqësisë së tyre të madhe, diskutuan ide mbi muzikën, kulturën dhe njerëzimin. Në shkëmbimet e tyre, ata kuptuan nevojën urgjente për një mënyrë alternative për të adresuar konfliktin izraelito-palestinez. Mundësia për ta bërë këtë erdhi kur Barenboim dhe Said filluan punishten e parë duke përdorur përvojën e tyre si model. Kjo evoluoi në Orkestrën e Divanit Perëndimor-Lindor që audienca globale e njeh sot.
Të përkujtojmë, Divani perëndimor-lindor, i botuar në 1818, është koleksioni i fundit i madh i poezive të J. V. Gëtes, i vlerësuar nga disa studiues si epopeja më e rëndësishme lirike e shkruar prej poetit të famshëm gjerman. Gëten e inspiroi përmbledhja e poezive orientale Divan e lirikut persian Hafiz, e përkthyer nga orientalisti austriak Josef von Hamer. Gëte e njihte relativisht mirë botën orientale që në moshë të re, e admironte profetin Muhamed gjatë gjithë jetës së tij dhe e konsideronte Kur’anin dokumentin më të rëndësishëm të historisë njerëzore me Biblën.
Gëte shprehu idenë për zhdukjen e kufijve dhe shtrëngimin e duarve mes qytetërimeve e kulturave perëndimore e orientale në frymëzimin e respektit të ndërsjellë dhe vlerave të përçuara nga besimet monoteiste në përgjithësi. Këto ide janë në forma të ndryshme të paraqitura te shkrimet e Amin Malufit dhe Eduard Saidit.
Në veprën e tij monumentale Mimesis, Erik Auerbah tregonte se si letërsia nga lashtësia deri në shekullin e njëzetë përparoi drejt formave gjithnjë e më natyraliste dhe demokratike të përfaqësimit. Kjo pikëpamje thelbësisht optimiste e historisë evropiane tani duket si një përgjigje mbrojtëse – dhe e pasionuar – ndaj çnjerëzimit që ai pa në Rajhun e Tretë. Duke filluar nga veprat në greqisht, latinisht, spanjisht, frëngjisht, italisht, gjermanisht dhe anglisht, Auerbah përdori aftësitë e tij të jashtëzakonshme në filologji dhe letërsi krahasuese për të hedhur poshtë çdo formë të ngushtë nacionalizmi apo shovinizmi, në kohën e tij dhe në kohën tonë. Auerbah e shkroi Mimesis-in kur ishte në Stamboll, në ekzil nga Evropa naziste, dhe kjo ishte për të, siç e thekson në një ese të vitit 1952, një akt i mbijetesës civilizuese. Auerbah ndjente se ky është ndoshta rasti i fundit të tregojë evolucionin kompleks të letërsisë evropiane prej Homerit deri te Virxhinia Vulf. Weltliteratur si ndërlidhje universale e kulturave, komunikimit mes tyre.
Barenboim shprehet: Projekti ynë mund të mos e ndryshojë botën, por është një hap përpara. Edward Said dhe unë e shohim projektin tonë si një dialog të vazhdueshëm, ku gjuha universale, metafizike e muzikës lidhet me dialogun e vazhdueshëm që kemi me të rinjtë dhe që të rinjtë kanë me njëri-tjetrin.
Zemrën e errësirës mund ta ngadhënjejë humanizmi i pasqyruar në komunikimin e kulturave.
Saidi shprehet se humanizmi është e vetmja – do të shkoja aq larg sa të thosha përfundimtare – rezistencë që kemi ndaj praktikave dhe padrejtësive çnjerëzore që shpërfytyrojnë historinë njerëzore. Ndarja mes popujve nuk është zgjidhje për asnjë nga problemet që përçajnë popujt. Dhe pa dyshim që injoranca e tjetrit nuk ofron asnjë ndihmë. Mund të jetë një bashkëpunim dhe bashkëjetesë e llojit që ka jetuar muzika siç e kemi jetuar, interpretuar, ndarë dhe dashuruar bashkë.
Zemrën e errësirës e mposhtë zemra e butësisë dhe mendja e ndritur – e prekur nga sonata e Betovenit apo Nokturno e Shopenit, fantazia e Shubertit apo katër stinët e Vivaldit.
Muzika e shkëlqyer është rezultat i dëgjimit të përqendruar. Çdo muzikant dëgjon me vëmendje zërin e kompozitorit dhe njëri-tjetrin. Harmonia në marrëdhëniet personale ose ndërkombëtare gjithashtu mund të ekzistojë vetëm përmes dëgjimit, ku secila palë hap veshët ndaj narrativës ose këndvështrimit të tjetrës.
