Shkruan: Arian Marini
HYRJE
Të drejtat e njeriut janë të patjetërsueshme për të gjitha qeniet njerëzore, pavarësisht nga “kombësia, gjinia, origjina kombëtare ose etnike, ngjyra, feja, gjuha ose çdo status tjetër”.[1] Në vitin 1948, pas pasojave shkatërruese të Luftës së Dytë Botërore dhe në përpjekje për të vendosur vlera dhe parime universale në lidhje me ruajtjen dhe promovimin e jetës njerëzore në mbarë globin, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi Deklaratën e Përgjithsme mbi të Drejtat e Njeriut. Kjo Deklaratë qëndron si një bllok themelor për formimin e të gjitha konventave, traktateve dhe instrumenteve të tjera ligjore aktuale dhe të ardhshme që kanë të bëjnë me fusha të ndryshme brenda spektrit të mbrojtjes së të drejtave të njeriut. Një fushë e veçantë që do të diskutohet në këtë punim të shkurtër është fusha e barazisë gjinore dhe të drejtave të grave. Barazia gjinore qëndron mes vlerave thelbësore të Kombeve të Bashkuara, të përshkruara qartë si një nga 17 synimet e saj të zhvillimit të qëndrueshëm (Sustainable Development Goals).
Fatkeqësisht edhe sot e kësaj dite, vendosja efektive e barazisë gjinore në sektorët kyç të shoqërisë mbetet një sfidë, edhe për shoqëritë demokratike. Në Mal të Zi, ndërkohë që ka pasur një përmirësim të lehtë gjatë viteve, pabarazia ndërmjet përfaqësimit të barabartë të grave dhe burrave në fusha me rëndësi mbetet një sfidë e rëndësishme, veçanërisht në fushat që lidhen me paranë dhe pushtetin. Liselotte Isaksson – Zëvendës Shefja e Bashkëpunimit të Delegacionit të Bashkimit Evropian në Mal të Zi e vuri në dukje këtë dukuri dhe shprehu shqetësimin duke deklaruar se “edhe pse ka më shumë gra se burra të diplomuar në universitet, gratë janë ende të përqendruara në punë me pagë më të ulët, dhe ka një nënpërfaqësim i konsiderueshëm i grave në politikë”.[2] Përveç këtyre, gratë janë të ngarkuara ndjeshëm me punët e shtëpisë. Sipas Indeksit të Barazisë Gjinore, Mali i Zi ka një rezultat total prej 59.3 nga një shkallë 1 – 100 (numri një përfaqëson pabarazi të plotë, ndërsa njëqind përfaqëson barazi të plotë), duke dhënë një pasqyrë mbi status quo-në dhe domosdoshmërinë për të çuar përpara reformat.[3] Progresi inkremental i bërë u vërejt gjithashtu nga Carlien Scheele – Drejtore e Institutit Evropian për Barazi Gjinore (EIGE). Ajo shtoi se do të ishte e dobishme vendosja e kuotave për përfaqësimin e grave në biznes, me synimin për të bërë progres në fushën e parasë, duke arritur kështu standardet evropiane.
Siç shihet nga sa u përmend shkurtimisht, rëndësi të veçantë në fushën e barazisë gjinore dhe të drejtave të grave në Mal të Zi ka fusha e pushtetit dhe e parasë. Prandaj, ky punim do të thellohet në këto dy sfera dhe barazinë gjinore. Megjithatë, duke pasur parasysh gjatësinë e punimit, i cili do të jetë relativisht i shkurtër dhe konciz, do të fokusohem kryesisht në barazinë gjinore në komunën e Ulqinit, me fokus në përfaqësimin e grave në pozitat kyçe, si në sektorin publik ashtu edhe në atë privat. Konkretisht, do të shtjellohet përfaqësimi i grave në sektorë të ndryshëm të komunës dhe biznesit (duke marrë parasysh disponueshmërinë e të dhënave). Në fund, bazuar në informacionin e mbledhur, i cili do të jetë relativisht i pakët duke pasur parasysh të dhënat e pamjaftueshme të disponueshme për këtë çështje, do të përvijohen rekomandimet se si të ecim përpara në përputhje me normat dhe standardet ndërkombëtare për këtë çështje. Reformat e kryera në nivel bashkie do të qëndrojnë si një gur ndërtimi për ato madhore të nevojshme që do të sjellin barazinë e dëshiruar midis burrave dhe grave brenda vendit.
(PA)BARAZIA GJINORE NË KOMUNËN E ULQINIT
Në këtë pjesë të shkurtër të punimit, theksi do t’i jepet përfaqësimit të grave si në sektorin publik ashtu edhe në atë privat, duke pasur parasysh mangësitë e dukshme tashmë të diskutuara në fushat e parasë dhe pushtetit.
Komuna e Ulqinit aktualisht është duke iu nënshtruar planit lokal të veprimit për arritjen e barazisë gjinore për periudhën 2020-2023. Komuna filloi zbatimin e planit të veprimit për barazi gjinore në vitin 2015, i cili ishte edhe plani i parë i veprimit i hartuar dhe zbatuar në përgjithësi. Duke iu referuar të dhënave të ofruara nga plani aktual i veprimit, shihet se gratë përgjithësisht janë të nënpërfaqësuara në pozitat vendimmarrëse dhe politikat ekonomike dhe janë më shumë të predispozuara ndaj diskriminimit. Industritë në të cilat gratë përfaqësojnë kryesisht shumicën janë në shëndetësi, tregti dhe arsim, megjithatë edhe brenda këtyre fushave, ato nuk mbajnë domosdoshmërisht pozita kyçe, por janë të renditura më poshtë brenda hierarkisë së pozicioneve të industrisë.
Për shembull, në shkollën fillore “Bedri Elezaga” në vitin 2018 ka pasur gjithsej 76 të punësuar, prej tyre 40 burra dhe 36 gra, me kryedrejtor. Në gjimnazin “Vellazerim Bashkim” për të njëjtin vit kishte gjithsej 90 punonjës, nga të cilët 51 burra dhe 44 gra, poashtu me kryedrejtor. Në kuadër të arsimit, e vetmja fushë ku këto shifra favorizojnë gratë me diferencë është në nivelin e kopshtit, më konkretisht në “IP Kopshti i Femijeve Solidarnost”, e cila drejtohet nga një grua dhe ka të punësuar 53 gra dhe 2 burra. Arsyeja pse i preka shkurtimisht këto të dhëna është për të treguar se edhe brenda një fushe ku përfaqësimi i barabartë i të dyja gjinive është relativisht i balancuar, pozicionet kryesore vendimmarrëse u përkasin meshkujve.
Përfaqësimi i ulët i grave është veçanërisht i dukshëm edhe brenda politikës, veçanërisht në pozitat vendimmarrëse. Që nga pavarësia e Malit të Zi në vitin 2006, ka pasur gjithsej 6 kryetarë bashkie (përfshirë kryetarin aktual), të gjithë burra. Këta përfshijnë:
- Gëzim Hajdinaga – periudha 2006 – 2011
- Nazif Cungu – periudha 2011 – 2014
- Fatmir Gjeka – periudha 2014 – 2016
- Nazif Cungu – periudha 2016 – 2018
- Loro Nrekiq – periudha 2018 – 2021
- Aleksandar Daboviq – periudha 2021 – 2022
- Omer Bajraktari – 2022 – aktual
Aktualisht janë dy nënkryetarë, z. Sabri Salaj dhe z. Beqir Sellaj. Në vitin 2014, të njëjtin rol e kanë zënë tre persona, nga të cilët një grua. Po kështu, në vitin 2018 kemi pasur një nënkryetare të komunës. Në shumicën e sekretariateve me kompetenca ekzekutive në komunë, pozitat vendimmarrëse i mbajnë kryesisht burrat. Për të qenë më i saktë, nga 16 sekretariatet e komunës, të cilat funksionojnë në fusha të ndryshme, vetëm dy sekretariate drejtohen nga gra, përkatësisht a) Sekretariati për bujqësi, zhvillim rural dhe ekologji dhe b) Sekretariati për vetëqeverisje lokale. 14 të tjerët drejtohen të gjithë nga burra, gjë që është një shkak i madh për shqetësim. Kjo është status quo-ja aktuale brenda komunës. Të dhënat e ofruara nga plani zyrtar i veprimit i komunave për promovimin e barazisë gjinore për 2020-2023 janë të një rëndësie të veçantë për marrjen e njohurive më të plota për çështjen e barazisë gjinore në nivel lokal. Megjithatë, ka pasur disa mospërputhje në mënyrën se si është shfaqur plani i veprimit, përkatësisht faqet nga dokumenti mungojnë në versionin e publikuar në faqen e internetit dhe për këtë arsye mungojnë shumë informacione kritike dhe duhet të merren parasysh që të vihen në dispozicion të publikut.
Situata brenda partive politike lokale në Ulqin ka qenë relativisht e njëjtë ndër vite. Ka pasur disa përmirësime të vogla në rritje, domethënë partitë janë bërë më të vetëdijshme për parimin e barazisë gjinore dhe si të tilla përpiqen të balancojnë numrin e grave me numrin e burrave brenda partive të tyre përkatëse. Efektiviteti i këtij rasti megjithatë është mjaft i diskutueshëm pasi gratë brenda partive, në shumicën e rasteve nuk mbajnë pozita kyçe brenda partisë dhe rrjedhimisht edhe brenda komunës nëse ajo parti zgjidhet për të qeverisur. Gjatë zgjedhjeve të fundit vendore, asnjë grua nuk u zgjodh për të qenë kryesuese e partisë apo koalicionit së partive. Në vend të kësaj, lista zgjedhore përbëhej nga: i) koalicioni shqiptar i udhëhequr nga z. Mehmed Zenka, ii) Demokratët dhe qytetarët e Ulqinit të udhëhequr nga z. Bojan Cetkoviç, iii) Fillimi i ri i udhëhequr nga z. Omer Bajraktari, iv) FORCA e udhëhequr nga z. Genci Nimanbegu, dhe v) Po për Ulqinin dhe Malin e Zi të udhëhequr nga z. Haki Mavriq.
Përveç sfidave të lartpërmendura, ka pasur disa përparime. Në vitin 2019, Kuvendi i Komunës së Ulqinit ka nxjerrë vendimin për barazi gjinore brenda komunës. Me këtë vendim, në komunën e Ulqinit rregullohet realizimi i barazisë ndërmjet grave dhe burrave, duke nxjerrë dispozita dhe duke marrë masa të veçanta për parandalimin e diskriminimit në bazë gjinore dhe krijimin e mundësive të barabarta për realizimin e të gjitha të drejtave dhe detyrimeve pjesëmarrësve të të dy gjinive. në vetëqeverisjen lokale, administratorët lokalë, organet e bashkësisë lokale, institucionet dhe shërbimet publike themelues i të cilave është komuna e Ulqinit.[4] Për të siguruar efektivitetin e vendimit, është e nevojshme të krijohen mekanizma që do të shohin zbatimin e tij.
Përveç së më sipërmes, një tjetër avancim në fushën e promovimit të barazisë gjinore është formimi i Klubit të Gruas në Kuvendin e Komunës së Ulqinit, i cili doli si iniciativë e Aleancës Qytetare, një organizatë joqeveritare që vepron në Mal të Zi për dekada tani. Klubi i Grave të Kuvendit të Ulqinit qëndron si një katalizator për nxitjen e ndryshimeve në mbështetje të të drejtave dhe interesave të grave brenda komunës. Klubi synon të luftojë pabarazinë gjinore, të fuqizojë gratë që të angazhohen në mënyrë aktive në politikë dhe jetën publike dhe të inkurajojë diskutime të hapura për çështje me rëndësi parësore për gratë dhe shoqërinë në tërësi. Duke bashkëpunuar me parti të tjera politike, organizata të shoqërisë civile dhe qytetarë, Klubi i Gruas do të kontribuojë në realizimin e parimeve të përcaktuara në Marrëveshjen për Themelimin e Klubit të Gruas, të cilat përfshijnë:
- Promovimi i barazisë gjinore në të gjitha nivelet e vendimmarrjes.
- Inkurajimi i grave për të pasur një rol më të madh në jetën politike dhe publike.
- Përmirësimi i statusit të gruas në të gjitha fushat e shoqërisë.
- Promovimi dhe rritja e solidaritetit dhe humanizmit, vullnetarizmit dhe ndihmës reciproke.[5]
REKOMANDIME SE SI TË RRITET MË TEJ BARAZIA GJINORE NË KOMUNËN E ULQINIT
Për të rritur kontributin e saj në zhvillimin e vendit si shtet demokratik që funksionon në parimet e sundimit të ligjit dhe që respekton dhe promovon të drejtat e njeriut në përputhje me normat dhe standardet ndërkombëtare, komuna e Ulqinit duhet të marrë parasysh :
- Përfshirjen e seminareve për barazinë gjinore për palët e interesuara: politikanët, punonjësit e bashkisë, pronarët e bizneseve etj. me synimin kryesor për t’iu qasur çështjes së nënpërfaqësimit përmes një qasjeje shumëplanëshe.
- Zbatimin i politikave që kërkojnë një përfaqësim më të barabartë ndërmjet gjinive në organe të ndryshme komunale si sekretariate, komisione, borde etj.
- Rritjen e ndërgjegjësimit të publikut për të theksuar rëndësinë e përfaqësimit të barabartë të grave në rolet drejtuese, gjë që mund të bëhet përmes planeve të ndryshme të fushatës mediatike në platforma të ndryshme, si online ashtu edhe offline.
- Sigurimin e përforcimit dhe zbatimit efektiv të vendimit të miratuar për barazinë gjinore, veçanërisht në fushën e ofrimit të mbrojtjes nga diskriminimi në bazë gjinore.
- Rritjen e bashkëpunimeve me OJQ të ndryshme që punojnë në promovimin e të drejtave të njeriut në përgjithësi dhe barazisë gjinore në veçanti.
Partitë politike lokale duhet të kenë parasysh:
- Rritjen e numrit të grave brenda partive të tyre, veçanërisht në mesin e roleve vendimmarrëse, të cilat duhet të kryhen të gjitha në bazë të meritave (pregatitjes profesionale dhe akademike etj.). Brenda kësaj, vendosja e grave si përfaqësuese të partive të tyre përkatëse duhet të konsiderohet veçanërisht për zgjedhjet e ardhshme.
Pronarët e bizneseve duhet të kenë parasysh:
- Zbatimin e politikave më fleksibël të punës duke e bërë më të lehtë për gratë (dhe burrat) të arrijnë një ekuilibër punë-jetë, veçanërisht jetën familjare. Kjo mund të jetë një nxitje për gratë që të kërkojnë role udhëheqëse brenda industrisë në të cilën po punojnë.
- Prezantimin e një qasjeje rekrutimi që do të rrisë barazinë gjinore me fokus në përfaqësimin e barabartë të burrave dhe grave brenda kompanive të tyre, e cila mbi të gjitha duhet të bazohet në merita (siç u tha më lart).
[1] Kombet e Bashkuara. Cka janë të drejtat e njeriut? https://www.ohchr.org/en/what-are-human-rights
[2] Ekipi për shtyp dhe informim i Delegacionit në Mal të Zi. Pabarazia më e lartë gjinore në fushat e parasë dhe pushtetit. https://www.eeas.europa.eu/delegations/montenegro/highest-gender-inequality-areas-money-and-power_en?s=225#:~:text=The%20Gender%20Equality%20Index%20in,to %20the%20index%20nga%202019.
[3] Enti Statistikor i Malit të Zi (MONSTAT). Lajme: Indeksi i Barazisë Gjinore. 25 korrik 2023, https://www.monstat.org/eng/novosti.php?id=3759#:~:text=Gender%20Equality%20Index%20in%20Montenegro,value%20by%209.3%20index%20points.
[4] Komuna e Ulqinit. Vendimi për barazinë gjinore. 18 mars 2019. http://www.ul-gov.me/upload/document/20190419_3__vendimi_per_barazi_gjinore_ne_komunen_.pdf
[5] Aleanca Qytetare. Në Kuvendin e Komunës së Ulqinit është formuar Klubi i Grave. 30 maj 2023. https://gamn.org/formiran-zenski-klub-u-skupstini-opstine-ulcinj/
Ky shkrim u krijua në kuadër të projektit “Qytetarisht dhe vullnetarisht – politika gjinore aktive për Ulqinin!”, që zbatohet nga Instituti Punta, i cili u mbështet në kuadër të programit “OJQ-të në Mal të Zi – nga shërbimet bazë deri te formësimi i politikave – M’BASE” i zbatuar nga Qendra për Edukim Qytetar (CGO), Friedrich-Ebert-Stiftung (FES), Qendra për Mbrojtjen dhe Studimin e Zogjve (CZIP) dhe rrjeti Politikon. Projekti financohet nga Bashkimi Evropian dhe bashkëfinancohet nga Ministria e Administratës Publike e Malit të Zi.
Përmbajtja e këtij shkrimi është përgjegjësi vetëm e OJQ Instituti Punta dhe nuk pasqyron detyrimisht qëndrimet dhe pikëpamjet e CGO-së, Bashkimit Evropian ose Ministrisë së Administratës Publike.
