Ekzistojnë një sëri teorish dhe konceptesh që mund të zbatohen dhe lidhen me komunitetet lokale në varësi të qasjes që autori është i gatshëm të marrë në mënyrë që të përpiqet t’i shpjegojë ato brenda një fushe specifike. Megjithatë, për qëllimet e këtij punimi, unë do të shikoj konceptin e “komuniteteve lokale” përmes koncepteve të subsidiaritetit, pjesëmarrjes dhe marrëdhënies midis kohezionit social dhe veprimit kolektiv, të cilat priren të bien më shumë brenda spektrit të shkencave politike. Duke pasur parasysh se ky punim do të jetë i shkurtër në natyrë, në mënyrë të ngjashme, do të përpiqem të përmbledh konceptet e lartpërmendura, duke mbajtur parasysh nivelin e komunitetit lokal.
Së pari, unë do të mbuloj konceptin e ‘subsidiaritetit’, i cili “qëndron në propozimin që veprimi për të përmbushur një objektiv legjitim të qeverisë duhet në parim të ndërmerret në nivelin më të ulët të qeverisë që është në gjendje të trajtojë në mënyrë efektive problemin” (Bermann G. 1997. „Subsidiarity and the European Community“. Fq. 97.). Ndërsa fillimisht koncepti i subsidiaritetit shihej si një parim i ndarjes bashkëkohore të pushtetit ndërmjet institucioneve të BE-së dhe shteteve anëtare përbërëse, nuk shoh asnjë problem se si ky koncept nuk mund të përdoret në nivelin më të ulët të enteve vendimmarrëse të vetëadministrimit demokratik, përkatësisht ndërmjet qeverisjes vendore dhe komuniteteve të tyre përkatëse lokale, përderisa praktikat e vendimmarrjes u jepen atyre me ligjin përkatës në fuqi.
Ngjashëm me federalizmin, subsidiariteti synon të garantojë që kur subjektet politike (në rastin tonë bashkësitë lokale të Komunës së Ulqinit) të bashkohen për t’i shërbyer më mirë qëllimeve të përbashkëta ose çështjeve të tjera, ato ende ruajnë autoritetin adekuat vendimmarrës për çështjet përkatëse. Në rastin e komuniteteve lokale, subsidiariteti siguron që qytetarët që i përkasin komuniteteve të tilla të gëzojnë në masë të konsiderueshme përfitimet e ndikimit në procesin e vendimmarrjes që kryhet në nivel komunal, dhe/ose nëse është e mundur të adresojnë në mënyrë efektive një problem lokal që është veçanërisht i dukshëm brenda zona gjeografike në të cilën banon komuniteti përkatës. Siç u trajtua më lart, çështjet që mund të mbulohen nga komunitetet lokale sillen rreth “rregullimit të vendbanimeve, strehimit, mbrojtjes së konsumatorëve, kulturës, kulturës fizike, mbrojtjes dhe përmirësimit të mjedisit, si dhe në fusha të tjera të jetës dhe punës” (Bermann G. 1997. „Subsidiarity and the European Community; Statuti i Komunës së Ulqinit), në përputhje me statutin e bashkisë.
Së dyti, është e një rëndësie të veçantë që të shtjellohet shkurtimisht koncepti i “pjesëmarrjes” veçanërisht brenda sferës së demokracive përfaqësuese, duke marrë në konsideratë edhe nivelin e komunitetit lokal. Siç është vënë në dukje nga Zakus dhe Lysack, “komunitetet janë entitete shumë heterogjene, jo vetëm në përbërjen e tyre demografike, por edhe në lidhje me interesat dhe shqetësimet e tyre” (Zakus and Lysack. 1998. „Revisiting community participation“. Fq. 6), dhe brenda kësaj qëndron çështja në lidhje me pjesëmarrjen efektive të qytetarëve brenda komuniteteve lokale. Ata vunë në dukje se “ashtu si koncepti i komunitetit, pjesëmarrja ka rezultuar e vështirë jo vetëm për t’u përcaktuar, por për t’u inicuar dhe mbështetur praktikisht” (Zakus and Lysack. 1998. „Revisiting community participation“. Fq. 7). Problemi qëndron në faktin se e gjithë pjesëmarrja nuk është e barabartë dhe se nuk çon në mënyrë të pashmangshme në ndikim, duke pasur parasysh se mendimi i atyre që kanë njohuri intime dhe ekspertizë profesionale për këtë çështje do të mposht opinionin e qytetarëve të zakonshëm brenda të njëjtit komunitet. Kjo më pas shtron pyetjen, a po paraqesin me të vërtetë komunitetet lokale iniciativa që synojnë të arrijnë një përfshirje lokale me bazë të gjerë, apo më mirë, ndoshta edhe pa dashje paraqesin ato të disa individëve të caktuar që zotërojnë ekspertizën dhe njohuritë intime në lidhje me iniciativa e propozuar?
Çështja në fjalë kërkon në thelb një eksplorim të rolit kryesor që luan asambleja qytetare e komuniteteve lokale në iniciativat në shqyrtim. Në adresimin e kësaj pyetjeje, duhet thelluar në rëndësinë e pjesëmarrjes së qytetarëve dhe vendimmarrjes brenda asambleve të tilla, pasi pa këto, e gjithë ideja e krijimit të komunitetit lokal bie. Teorikisht, pjesëmarrja e qytetarëve në proceset vendimmarrëse brenda komuniteteve lokale qëndron si një komponent thelbësor në formësimin e rezultateve dhe suksesit të nismave të propozuara. Praktikisht pjesëmarrja e tyre, kur edhe kjo është evidente, është e natyrës skeptike, duke vënë në dukje mungesën e besimit të tyre ndaj sistemit dhe përfaqësuesve të tyre të zgjedhur, të cilët në të shumtën e rasteve zgjidhen ‘pasivisht’ pa interes real dhe aktual. Më pas, duke iu kthyer pyetjes, le të themi se një pjesëmarrje e tillë është evidente dhe qytetarët duan të kontribuojnë aktivisht në adresimin e çështjeve që prekin jetën e tyre. A dëgjohen vërtet shqetësimet e tyre në fund? Duke marrë parasysh gjetjet nga CEGAS (shih seksionin e hyrjes) dhe duke marrë parasysh situatën aktuale në lidhje me funksionimin e komuniteteve lokale, unë do të argumentoja jo realisht. Pavarësisht kësaj, të bëhet organizimi i kuvendeve qytetare është shumë më mirë se mos të bëhet organizimi i tyre fare. Të kuptuarit e dinamikës brenda komunitetit lokal bëhet imperativ për të kuptuar se si zërat kolektivë dhe perspektivat e ndryshme kontribuojnë në formulimin dhe zbatimin e zgjidhjeve efektive, duke theksuar kështu rolin qendror që këto asamble luajnë në procesin e përgjithshëm demokratik, nëse bëhet siç duhet.
Së fundi, është me rëndësi të madhe të analizohet marrëdhënia ndërmjet kohezionit social dhe veprimit kolektiv. Për të adresuar dilemën e veprimit kolektiv të Olsonit, është bërë një ide e pranuar përgjithësisht në literaturën akademike që sa më i madh të jetë kohezioni social aq më i madh është veprimi kolektiv, pra “prirja më e madhe për të përballuar koston e së mirës publike” (Bellanca N. 2023. Elements of a theory of local community. Fq. 8). Aty ku kjo ide e pranuar përgjithësisht tenton të plasaritet është ndëshkimi i autorëve brenda komunitetit. Prandaj, do të doja të vë në dukje një tjetër supozim që është përshkruar nga Bellanca në punimin e tij ‘Elementet e një teorie të komunitetit lokal’, i cili thotë se “një shoqëri shpreh prirjen më të madhe për veprim kolektiv kur nuk është as shumë dhe as shumë pak koheziv” (Bellanca N. 2023. Elements of a theory of local community. Fq. 9). Bellanca argumenton se është e nevojshme të bëhet një dallim midis aftësisë dhe vullnetit “për të ndëshkuar në mënyrë efektive oportunistët” (Bellanca N. 2023. Elements of a theory of local community. Fq. 8), duke deklaruar se “nëse dy subjekte ndërveprojnë ‘shumë’ intensivisht, ato përfundojnë duke ndarë vlera, sjellje dhe interesa; bëhet e vështirë (shumë e rëndë) që njëri të godasë tjetrin, duke zbatuar me rigorozitet një sanksion.” (Bellanca N. 2023. Elements of a theory of local community. Fq. 9).
Në mënyrë që një komunitet lokal të jetë efektiv në nevojat për të vendosur një pikë balancimi midis kohezionit social dhe veprimit kolektiv. Përkundrazi, sipas Bellanca-s, komuniteti do të vuajë nga mungesa e veprimit kolektiv për shkak të një niveli të rritur të kohezionit social brenda komunitetit. Në mënyrë të ngjashme, nëse nuk ka fare kohezion social ose nëse është një nivel relativisht i ulët, sensi për veprim kolektiv brenda komunitetit do të jetë gjithashtu relativisht i ulët. Në mënyrë që një komunitet lokal të jetë efektiv në nevojat për të vendosur një pikë balancimi midis kohezionit social dhe veprimit kolektiv.
Figure 1. – The trend of cooperation in relation to the level of social cohesion
Figura e paraqitur më sipër dhe shtjellimi i supozimit të autorit mund të përdoret për të shpjeguar ndoshta disa nga skenarët që ndodhin në bashkësitë lokale, duke theksuar këtu bashkësitë lokale në Ulqin, Mali i Zi. Siç mund të shihet nga diskutimi i shkurtër i mësipërm, sa më i ngushtë të jetë komuniteti, aq më e madhe është prirja ndaj mosndëshkimit të autorëve, duke qenë se po ndodhin vepra, të cilat janë, siç është theksuar në pjesën hyrëse.
Ajo që dua të them me këtë është se duke pasur parasysh se komunitetet lokale në të gjithë Malin e Zi në përgjithësi duhet të zgjedhin përfaqësuesin e tyre me shumicë votash (duke pasur parasysh se Mali i Zi praktikon demokracinë përfaqësuese), dhe gjithashtu duke marrë parasysh se komunitetet lokale të Ulqinit janë shumë të lidhura fort, mund të ndodhë që qytetarët e të njëjtave komunitete të mos shprehin shqetësimin apo dëshirën për këtë çështje për të thirrur në raste të padrejtësisë, korrupsionit, krimeve e kështu me radhë, pikërisht për shkak të nivelit të lartë të kohezionit social brenda komunitetit në fjalë. Kjo nga ana tjetër ka implikime të jashtëzakonshme negative në zhvillimin e komunitetit. Si rezultat, përparimi në të gjitha frontet e tjera pengohet. Kjo për faktin se progresi dhe prosperiteti në nivel lokal shërben si bazë solide për rritjen e qëndrueshme të progresit dhe prosperitetit në nivel komunal dhe kombëtar.
Ky shkrim u krijua në kuadër të projektit “Qytetarisht dhe vullnetarisht – politika gjinore aktive për Ulqinin!”, që zbatohet nga Instituti Punta. Projekti u mbështet në kuadër të programit “OJQ-të në Mal të Zi – nga shërbimet bazë deri te formësimi i politikave – M’BASE” i zbatuar nga Qendra për Edukim Qytetar (CGO), Friedrich-Ebert-Stiftung (FES), Qendra për Mbrojtjen dhe Studimin e Zogjve (CZIP) dhe rrjeti Politikon. Projekti financohet nga Bashkimi Evropian dhe bashkëfinancohet nga Ministria e Administratës Publike e Malit të Zi.
Përmbajtja e këtij shkrimi është përgjegjësi vetëm e OJQ Instituti Punta dhe nuk pasqyron detyrimisht qëndrimet dhe pikëpamjet e CGO-së, Bashkimit Evropian ose Ministrisë së Administratës Publike.