Pozicioni dhe kultura gjeostrategjike ishin elemente vendimtare në formimin e entiteteve dhe identiteteve të qyteteve në bregdetin e Malit të Zi. Ulqini dhe Budva, për shembull, janë ndër zonat më të vjetra urbane në Adriatik. Dëshmitë e ekzistencës së lashtë të Budvës mund të gjenden në burimet e shkruara të shkrimtarëve grekë dhe romakë duke filluar nga Sofokli, i cili e përcakton atë si “qytet i Ilirisë”; Plini Plaku, i cili pretendon se është një qytet i “qytetarëve romakë”, tek Stefan Bizanti dhe të tjerë, që e lidhin themelimin e tij me Kadmin, themeluesin e Tebës – një figurë e famshme e mitologjisë greke.
Prandaj, është e kuptueshme që në një hapësirë kaq të vogël në pjesën jugore të qytetit të vjetër të Budvës, gjenden gjashtë kisha nga periudha të ndryshme të historisë.
Në shtetin romak, fisi ilir Olciniati dhe Ulqini (Colchinium, Ulkinion, Olkinion, Olcinium, Dulcigno, Ulcinj), si seli, gëzonin pozitën e një qyteti me privilegje të veçanta (oppidum civium Romanorum) duke ruajtur elementet helenistike; në epokën bizantine ka statut dhe vetëqeverisje lokale, bëhet porti më i rëndësishëm i provincës së Dalmacisë, në shtetin e Nemanjiqve ka statusin e një porti të lirë, në Perandorinë Osmane është një qytet i vogël- republikë.
Ndonëse nuk ishte një kryeqytet i përhershëm, sundimtarët e Zetës dhe bashkësundimtarët e bregdetit shpesh e kishin selin në Ulqin, ai është qyteti më i rëndësishëm i Shqipërisë venedikase, gjë që tregon rolin e tij të rëndësishëm politik.
Tivari (Antivari, Antibareos, Bar) ishte nga ana tjetër qendra shpirtërore dhe shtetërore e Duklës, qytet i cili, si Ulqini dhe Shasi, ka monedhën e vet, stemat, skriptorët dhe demokracinë popullore. Qyteti të cilit Sulltan Murati III, me Ahdnamën të vitit 1575, i konfirmoi privilegjet e mëparshme.
Zona natyrore dhe kulturore-historike e qytetit të Kotorrit është në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që nga viti 1979, për shkak të vlerës së saj të jashtëzakonshme universale, e cila reflektohet në “cilësinë e arkitekturës së tij, vendbanime të fortifikuara dhe të hapura, pallatet dhe komplekset e manastireve, dhe integrimi i tyre harmonik me zonën e kultivuar me tarraca në skajet e maleve të larta shkëmbore”. Ai gjithashtu përfaqëson një “dëshmi unike të rolit jashtëzakonisht të rëndësishëm që ka luajtur gjatë shekujve në përhapjen e kulturës mesdhetare në Ballkan”.
Pesëmbëdhjetë kilometra më tutje ndodhet Risani i famshëm, Risinium. Ishte një qendër e lashtë detarie, tregtie dhe zejtarie, me një nenexhik, që dëshmon për pasurinë e madhe të qytetit. Dhe kryeqyteti i mbretëreshës ilire Teuta, e cila ishte “zanë e bukur, më e mençur se gjarpri, më trimresh se luani. Ajo kishte zemrën e një burri në gjoksin e një gruaje”.
Dhe në hyrje të një prej gjireve më të bukur në botë, në planetin Boka e Kotorrit, siç thoshte Don Branko Sbutega, jeton Herceg Novi, qyteti i shkallave, kullave dhe mimozave.
Është sigurisht edhe qyteti më i vogël në Bokë, Tivati, i cili është kthyer në një destinacion tërheqës turistik vitet e fundit.
Gjatë historisë, këto qytete kanë luftuar për të ruajtur autonominë e tyre, statutet dhe zakonet e tyre të mira… Dhe kanë qenë gjithmonë të hapur. Sepse historia ka dëshmuar faktin se çdo sistem i mbyllur është i prirur për shpërbërje.
Këto qytete do të mbijetojnë për një kohë të gjatë vetëm nëse arrijnë ta ruajnë thelbin të fortë të ndërkulturalizmit të tyre.