Pushteti i ri në Jugosllavinë e parë nuk solli mirësi dhe drejtësi për të gjithë njësoj. Jeta ishte e vështirë: papunësia, varfëria. Keqësimi i marrëdhënieve me Shqipërinë një kohë të gjatë do ti ndaj familjet Ulqinake dhe Shkodrane. Në mënyrë të dhunshme pushteti bënte mbledhjen e vajit të ullinjve i cili ishte mënyra e jetesës së shumë familjeve ulqinake. Ka pasur hetime, por edhe vrasje të paarsyeshme. Ka pasur edhe të privilegjuar. Një detarë i vjetër tha lidhur me këto:
“ Ta kisha ditur se po bahet kështu kisha dal në mal qysh në vitin 1937..”
Dhe kështu filluan përgatitjet për ikje-largimi nga vendi.Në vitin 1948 nga Ulqini në Napoli dhe mandej në Australi iku Ibrahim Karamanaga. Mandej në vitin 1951 ikën për Australi Vojo Çilingiri dhe Filip Martinoviqi.
Në vitin 1957 vetëvendosën dhe ikën matanë detit: RankoStojoviq, Sulejman – Man Lati, MuhoStanka (Stankoviqi),Çobo Deda (Dediqi),CufoVukaj (Vukoviqi),Januz Vukaj (Vukoviqi), Ali (Cufo) Pufja, Rexhep Stankaj, Vehbi Stankaj, Zyber Stankaj, Nikë Nila (i Stjepës), fare i ri, IsmetHidri, 16-vjeç, më i riu( djali i Musli Hidrit, vozitësit të ambulances nëUlqin.
Amerika
Fillimi i dekadësshtatëtëshekullit XX. IshakujdestarnëSpitalin e Tivarit.Atënatë me muaishteshokuimngafëmijëriadheShkollapërinfermierinëCetinëDautGjoni.Ai kishtekryerFakultetin e mjekësisëparadisaditëvenë Zagreb.NëSpitalishtenëna e tij e smur. I folaDautit:“Psenukmundohesh me u punësuekëtunëUlqinosenëTivar?”.Dautimëtha: “KamvendosurtëshkojpërAmerikë..”
NëAmerikëDr. DautGjoniështënjëndërëemëratmëtënjohurasa i takonmjekëve, gjinekologëveshqiptarë. Shpeshvjenënëvendlindje.E kadhuruemamografinpërShtëpinë e shëndetittëUlqinit. Nënjëemisontëcilën e emitoji TV shqipMozaikupër Dr. Dautindolënedhepesëfëmijtë e tijduke lujturnëkopshtin e tyrenëAmerikë.Dr. DautGjoniështëshumë i lidhurpërvendlindjen e tij, porfëmijt e tijjanëAmerikanë, atonukvijnëkurpërtëjetuenëUlqin.
…
Fundi i verësnëPllazhin e UlqinitnëRanë. Isha meRamizKrajën (kyishtedhëndri i kushërit Nail Karamanagës). Ramizimëtha se kavendosurfamiljarishttëshpërnguletdhetëshkojnëpërAmerikë.Gjithmonëkamqenëedhe jam kundërlargimitngavendi i vet. I folaRamizit, poraikishtevendosur.U takuam pas shumëviteve.Ramizimëtha:“Shumëherë i kampasurfjaltë e tuanëvesh. KamvendosurpërtëblerënjështëpinëPinjeshprejnjëishoficierit”.DhekështuRamizi me SuzanëngjashtëmuajjanënëUlqin.Njëvajzë e kanëmartuarnëUlqin.
…
Në vitin 2004-2005 duke u ndërtuar Materniteti, u formuan kushtet për punësimin e disa kuadrove medicinalë. Ndërmjet të tjerëve u punësuan edhe disa infermiere të cilat kishin pritur një kohë të gjatë për punë.Njëra prej tyre pas një kohe tregoi dëshirën që të shpërngulet me familje në Amerikë.Kaluan katër muaj. Një ditë, sekretarja më lajmëron se është kthyer motra e cila kishte emigruar në SHBA. Ajo hyri në kabinetin tim. Më tha: ”Drejtor, Amerika nuk është për ne, jemi kthyer…”Pas një kohe të shkurtër e ftova referenten për marrëdhënie pune dhe i thashë: ”Merri dokumentet personale të kësaj infermiereje dhe vendosi aty ku kanë qenë përpara.”Infermierja rifilloi punën menjëherë.
…
Tom Makujetonteme bashkëshortendhenënën e vjetërnëShtojënëafërsitëZallittëMadhë. Ishtepasanik: shtëpiatrekatëshepërbanimdheturista, tokëpërpunëdheblegëtori. Dydjemtë e TomëskishinemigruenëAmerikë.Kur e vizitovanjëditënënën e smurtëTomësfillojibisedalidhur me shpërnguljen e djemvetij. Tomatha:“Këtujanëkohëratëvështira, jeta e pasigurtë..”Përgjigjjaimeishte: “Mirë, portash Ti keardhurpërmuapër ta vizituarnanën ,kurtëbaheshedhe Ti tetëdhjetëvjeçarkush do tëvintepërtëkërkuedoktorinpërty?”
Italia
Para dhjetviteve i afërmiimSh.B. mëtha :“Tëdydjemtë i kamnëItali, kanëshkuepërtëpunue”
“Pse”E pyeta.Dr.Gano, djemt e mijnukkanëshkollë..”vazhdoji Sh.
Sutormani
Kur filloi lufta në ish-Jugosllavinë, në vitin 1993, pushteti atëhershëm i tuboi shumë djem shqiptarë dhe i çoi në malin Sutorman. Nën komandën e Armatës Popullore të ish-Jugosllavisë ata ishin të planifikuar në mënyrë të dhunshme të drejtohen në vendet ku ishte lufta (Kroaci).
Por ndodhi rezistencë jashtëzakonisht e fuqishme prej prindërve të këtyre djemve. Posaçërisht ishin të angazhuara gratë – nënat e djemve të cilët ishin në Sutorman. Ato tri ditë me radhë qëndruan në afërsi të ushtrisë. Mbështetje të madhe kanë pasur edhe prej përfaqësuesve të partive politike, në krye me Mehmet Bardhin,Shaban Dollaku.
Dhe në fund djemtë shqiptarë i liruan dhe ata u kthyen në shtëpitë e tyre.
Por, jam i mendimit, se ata të cilët e planifikuan këtë ngjarje, i arritën disa qëllime të veta:
– në popull u përhapë frika prej luftës,
– shumë djem të rinj pas këtyre ngjarjeve u shpërngulën prej vendlindjes.
…
Dasmat
Dasmatmëpërparazakonishtkanëqenënështator-tetor.Dhjetvitet e funditshumicae dasmavejanënëmuajt e verës.AtëherëvijnëmërgimtartëprejAmerike,AustralijeoseEvropepërtëmartuardjemtë e vajzatëosenëdasmattjera. Nëditët e gushtitdhekorrikuttemperaturatjanëtëlarta, tëgjithëdjerësiten, por, janëndërruekohërat..
Edhekështu,shumëtërrinjëshkojnëpërtëjetuenëmëgrim. Zvoglohetpopullësia e re.
Para dydekadavekapasurShqiptarënëMalin e Zi 6,6 %, sot numriështëdiku 5%..
…
Disa mërgimtar u kthyen: Filip Martinoviqi (e ka pasur prejardhjen shqiptare), Besim Karamanaga, Gani dhe Sabahudin Vogliqi, Kabil Kashoxha, Vildana Fici Lleshi, Sultana Gjeka, Beqir Idrizaga..
Në fund
Emigrimi ka qenë dhe do të jetë gjithmonë . Por mundet të zvoglohet. Jam i mendimit se një pjesë e madhe ka mundur të jetojnë dhe punojnë këtu, në vendlindjen e tyre.
Edhe në mërgim mundet të veprohet dhe të bëhen punë të mira për shqiptarë, por:
„Guri peshon më tepër në vendin e vet..“
( Insert nga libri në dorëshkrim „Mullini i Erës“)
