Ullinjtë dhe kultivimi i ullirit janë një pjesë e pazëvendësueshme e ndërkulturës së zonës bregdetare të Malit të Zi. Një nga kulturat bimore më të vjetra dhe më të rëndësishme në Mesdhe, shënoi fuqishëm jetën e njerëzve dhe u bë simbol i paqes, jetës, bollëkut, përjetësisë, shëndetit, mësimit dhe urtësisë së kësaj zone. Banorët e bregdetit janë të lidhur me ullinj dhe ullishta që mbeten në familje për breza të tërë.
Prandaj ata shkonin gjithmonë për të punuar në ullishtat e tyre si në një pelegrinazh, të bindur se po hynin në një hapësirë të shenjtë, e cila mbrohet si e tillë. Që nga viti 2005, çdo 20 korrik organizohet një pelegrinazh tashmë tradicional, për nder të Ullinit të vjetër, në Mirovicë, në Tivar.
Sepse ulliri, ashtu si fiku, nuk është thjesht një frut: është një bimë e bekuar që përmendet shpesh në të gjithë librat e shenjta.
Dikur kishte rreth një milion ullinj në bregdet; sot kemi gjysmën e atij numri.
Në Tivar theksojnë se ulliri është në fakt emri i atij qyteti dhe krenohet veçanërisht për Ullirin e vjetër, i cili është mbjellë në shekullin e III para Krishtit, pra në kohët e lashta. Kështu është edhe Velja maslina (Ullini i madh), në Ivanoviqi, afër Budvës.
Ulqinakët gjithashtu ishin gjithmonë të lumtur t’i çonin mysafirët në një xhiro në Ullishtën e tyre të bukur, një kompleks unik që ka rreth 85.000 pemë të vjetra të varietetit autoktone “vajuk”.
Është vërtetuar shkencërisht se vaji i përfituar nga pemët më të vjetra është karakteristik, pra me cilësi më të lartë dhe më të vlefshëm se vaji i marrë nga pemët e reja. Ekologu gjerman, Mihael Miller thotë se “çdo pemë ulliri e vjetër vlen sa një hotel”. Ato janë, pra, thesaret e pafund të këtyre qyteteve, një nga themelet e rëndësishme të identitetit, autenticitetit dhe autoktonitetit të tyre.
Duke u nisur nga këto postulate, shumë njerëz të mirë lanë një pjesë të ullirit si amanet (vakëf) për bashkësitë fetare, të bindur në të vërtetën e vjetër: atë që ha njeriu, e shkatërron, atë që vesh, e spërkat dhe atë që jep. për bamirësi, ai përjetëson. Kështu, vetëm në posedim të bashkësisë islame në Tivar dhe Ulqin janë rreth gjashtë mijë pemë ullinj.
Në ullishta ka rrugë dhe kalldrëme të bukura, dhjetëra kilometra mure guri të thatë dhe shumë burime uji. Deri vonë nuk kishte as tela e as ndarje dhe dihej shumë mirë se kujt i takonin. Ashtu si frutat dhe vaji, në një vit kur kishte të korra të mira, ishin si për të pasurit ashtu edhe për të varfërit. Natyrisht, u eksportua shumë.
Nuk ka pasur kurrë ndërtim në ullishtë, por vetëm në skajet e tyre. Kështu është, për shembull, rasti i vilës fshatare (vila rustica), d.m.th. shtëpia verore, e cila është ndërtuar në shekullin e VI në fshatin e buku Kruçë të Ulqinit. Është objekti i parë civil përfaqësues në këto zona që nga antikiteti i vonë dhe periudha e hershme bizantine, në një zonë që, për shkak të kushteve të jashtëzakonshme natyrore, është shumë e dobishme për trupin e njeriut.
Monumente të ngjashme mund të gjenden në Petrovac dhe në ullishtën Mirishte, afër Budvës, ndërsa më interesantët dhe më të ruajturit janë sigurisht mozaikët romakë në Risan nga shekulli II para erës tonë.
Pemët e ullirit, muret e thata, mënyra e jetesës, kuzhina – e gjithë kjo është rezultat i një mënyre unike të jetës ndërkulturore shekullore, madje mijëravjeçare në këto brigje të Adriatikut dhe Mesdheut.
