BE-ja ka një problem. Lojtarë më të lehtë, më të shpejtë dhe më të financuar si Emiratet e Bashkuara Arabe – pas Kinës dhe Rusisë – po zgjerojnë ndikimin e tyre në fqinjësinë e afërt të Evropës – jo përmes deklaratave apo diplomacisë, por përmes marrëveshjeve konkrete, injektimeve të menjëhershme të kapitalit dhe projekteve zhvillimore shumë të dukshme.
Ndërsa BE flet për reforma dhe standarde të mundimshme dhe të ngadalta, të tjerët po veprojnë shpejt dhe me ambiciozitet, duke riformuar mjedisin politik dhe ekonomik në terren.
Mali i Zi është tani një shembull, dhe një shembull domethënës.
Në mars 2025, kryeministri Milojko Spajiq nënshkroi një marrëveshje të gjerë për bashkëpunim në zhvillimin e turizmit dhe të pasurive të paluajtshme me Emiratet e Bashkuara Arabe. Burxh Khalifa u ndez me ngjyrat e flamurit malazez dhe kryeministri shpalli një moment transformimi për ekonominë e vendit, duke planifikuar fillimisht një investim prej 30-35 miliardë euro (33,8-39,4 miliardë dollarë).
Projekti kryesor do të ishte një zhvillim i madh i turizmit dhe infrastrukturës në Plazhin e Madh në Ulqin – një nga shtrirjet e fundit të pazhvilluara të vijës bregdetare në Adriatik. Marrëveshja u zbërthye shpejt nën vëzhgimin publik: shifrat u përmbysën, kushtet u vunë në pikëpyetje dhe metoda – e errët, e centralizuar dhe e nxituar – provokoi një reagim nga qytetarët, udhëheqësit lokalë dhe shoqëria civile.
Protestat që shpërthyen nuk ishin vetëm shprehje zemërimi. Ato ishin dëshmi e pjekurisë qytetare dhe e pritjeve demokratike. Njerëzit u mobilizuan, jo kundër investimeve të huaja në vetvete, por kundër përqendrimit të tyre në duart e disave, kundër shpërfilljes së interesit publik dhe kundër një modeli zhvillimi që i lë të padukshëm. Këta zëra meritojnë më shumë se njohje: ata meritojnë një përgjigje politike dhe financiare.
BE-ja mund të kishte hyrë menjëherë në këtë mobilizim qytetar dhe politik, por nuk e bëri. Nuk është shumë vonë, megjithëse kërkon një rishikim të qasjes së Komisionit Evropian ndaj zgjerimit dhe marrëdhënieve të tij me vendet kandidate gjatë procesit të kandidimit, si dhe mënyrës sesi ai përdor fuqinë e tij ekonomike dhe zhvillimore.
Presidenti malazez Jakov Milatoviq që atëherë ka refuzuar të nënshkruajë marrëveshjen në ligj, pavarësisht ratifikimit nga parlamenti, duke përmendur çështje që lidhen me transparencën, ndikimet e mundshme mjedisore dhe përafrimin me interesat strategjike të vendit. Drafti tani është kthyer në parlament, duke e lënë projektin në harresë. Por kjo hap një dritare strategjike mundësish për BE-në që të ndërhyjë, jo vetëm për të kritikuar anash, por për të ofruar alternativa kuptimplota të rrënjosura në proceset demokratike, mbrojtjen e mjedisit dhe fuqizimin e komunitetit.
Plazhi Madhë nuk është një tokë. Ndodhet në zemër të Ulqinit, një komunë me shumicë shqiptare me një trashëgimi të thellë kulturore dhe një histori të gjatë përjashtimi nga strategjitë kombëtare të zhvillimit. Rajoni është shumë i varur nga turizmi sezonal dhe zona në fjalë – toka publike bregdetare – ka shërbyer prej kohësh si një hapësirë e përbashkët ekonomike dhe kulturore.
Propozimi për ta kthyer sitin në një vendpushim luksoz, i udhëhequr nga një investitor i vetëm i huaj i parazgjedhur dhe i negociuar me dyer të mbyllura, përbën një kërcënim ekzistencial jo vetëm për jetën lokale, por edhe për ndjenjën e identitetit dhe vendit ku jetojnë njerëzit atje. Ndryshimi nuk vjen gjithmonë në objektiv; Ndonjëherë ajo mbërrin në formën e një vile plazhi.
Aksionet ekologjike nuk janë më pak të rëndësishme. Bregdeti i PLAZHIT MADH ndodhet në grykën e deltës së lumit Buna, një korridor ekologjik ndërkufitar i përbashkët me Shqipërinë dhe shtëpia e më shumë se gjysmës së specieve të shpendëve të Malit të Zi. Aty pranë ndodhet kripa e Ulqinit, një nga habitatet më të rëndësishme të shpendëve shtegtarë në Detin Mesdhe. Këto nuk janë hapësira margjinale; Ato janë vendimtare për biodiversitetin e rajonit dhe detyrimet e Malit të Zi ndaj BE-së.
Problemi me marrëveshjen e Emirateve të Bashkuara Arabe nuk qëndron vetëm në ndikimin e saj mjedisor, por edhe në mangësitë e saj procedurale dhe strukturore. Marrëveshja, e cila tani është shpërndarë në gjuhën malazeze dhe angleze, duket se ofron përjashtime të gjera nga rregullat e prokurimit publik dhe favorizon investitorin e përzgjedhur paraprakisht. Është një shembull i një modeli zhvillimi që i jep përparësi aksesit, shpejtësisë dhe spektaklit të elitës mbi transparencën, drejtësinë konkurruese ose mbikëqyrjen publike. Për një vend që negocion në mënyrë aktive mbylljen e Kapitullit 5 të pronësis juridike të BE-së për prokurimin publik, një veprim i tillë minon si shtrirjen ligjore ashtu edhe besueshmërinë politike.
Kjo gjithashtu përforcon një model më të gjerë rajonal të të ashtuquajturit kapital gërryes: investimet e huaja që duken të dobishme në sipërfaqe, por në praktikë dobësojnë qëndrueshmërinë institucionale, centralizon pushtetin dhe krijon varësi afatgjata. Këto investime janë tërheqëse pikërisht sepse janë të shpejta dhe të pakomplikuara – por ato vijnë me koston e sovranitetit.
Këtu BE-ja ka një mundësi jo vetëm për të mbështetur, por edhe për të udhëhequr.
Ulqini mund të bëhet një lokacion pilot për BE-në që do të tregonte se si duket anëtarësimi kuptimplotë – shumë kohë përpara anëtarësimit zyrtar. BE-ja mund të mbështesë në mënyrë aktive modelet alternative të zhvillimit atje, duke përfshirë investimet në infrastrukturën e ekoturizmit. Ai gjithashtu mund të ndihmojë modelet pilot të planifikimit urban me pjesëmarrje që përfshijnë popullsinë lokale, bashkitë dhe shoqërinë civile, si një demonstrim i anëtarësimit në BE në një kuptim të prekshëm.
Veprime të tilla nuk do të pasqyronin vetëm vlerat evropiane; Ata do t’i kushtonin. Ulqini është gjithashtu ideal sepse është i pozicionuar gjeografikisht për të shërbyer si një urë lidhëse midis Malit të Zi dhe Shqipërisë, kryesuesit aktualë të anëtarësimit në BE. Bashkëpunimi ndërkufitar në turizëm. Plazhi Madhë nuk është vetëm një thesar ekologjik, por është një vijë ndarëse midis dy të ardhmeve.
Parlamenti malazez do të votojë përfundimisht marrëveshjen në 29 maj. BE-ja nuk ka nevojë të ndërtojë një kullë në Dubai për të konkurruar. Ai duhet të veprojë në mjedisin e tij të afërt – shpejt, me zgjuarsi dhe në mënyrë të dukshme – përpara se dikush tjetër të ndërtojë të ardhmen në vend të tij.
(Përkthyer dhe redaktuar nga Silver Korda)
