Kohëzgjatja mijëvjeçare e qyteteve në bregdetin tonë, depërtimi i frytshëm i shtresave të mëdha kulturore, përzierja e qytetërimeve, popujve, feve dhe zakoneve, përvojat e marinarëve, kusarëve dhe tregtarëve në të gjitha vendet e Mesdheut dhe Ballkanit, shkëmbimi me brendësinë përgjatë fushave pjellore, famullive dhe ullishteve, si dhe një klimë e favorshme, duke u bashkuar me kulturën dhe aromat lokale, rezultoi në faktin se këto qytete kanë kuzhinë të shkëlqyer, e cila është e shëndetshme, e lehtë. Gëzim për të gjitha shqisjet. Pothuajse çdo vendbanim, qoftë edhe një familje, ka recetën e vet të njohjes që përcillet brez pas brezi.
Në Ulqin, p.sh., përveç tavës së Elbasanit (gjellë me patëllxhan dhe vaj ulliri) dhe bamje, si dhe japrak, peshk kapama (në saftë), pite me gjelë ose mish gjahu, qofte në qumësht të thartë, dolma (e gatuar. perime me mish), gatime te ndryshme dhe sallate, deri tek ëmbëlsira (bakllava, hurma, tulumba, kadaif, hallva, tespixhe…)
Në muajin e Ramazanit, furrat e vogla, autentike që prodhojnë ekskluzivisht bukë, fillojnë të punojnë me shpejtësi në pazarin e Ulqinit dhe të Tivarit. Përveç një numri të madh të pjatave tradicionale, është një tjetër pjesë e pashmangshme e vaktit gjatë këtij muaji. Samuni është një pastë e bërë me miell të bardhë, në formë të rrumbullakët dhe e pjekur në furra buke, zakonisht mbi një bazë guri prej guri zjarrdurues, që lejon pjekjen e shpejtë për shkak të temperaturës së lartë, e cila i jep formën dhe shijen specifike.
Në fshatin Klezna të Ulqinit, ku katolikët dhe myslimanët jetojnë në harmoni, ishte zakon që këmbanat në kishë të shënonin përfundimin e agjërimit të përditshëm.
Gjatë ditës njerëzit jetojnë në një ritëm të veçantë, sepse aktivitetet e një numri të madh njerëzish reduktohen dhe të gjithë mundohen ta respektojnë këtë. Për të treguar solidaritet me muslimanët, anëtarët e feve të tjera nuk hanin e as duhanin në vende publike.
Fëmijët ortodoksë dhe katolikë e presin me padurim Ramazanin dhe Kurban Bajramin, sepse është zakon që fqinjët e tyre myslimanë t’i shpërblejnë me para kur urojnë ato festa.
Gjithashtu, është rregull që në festat ortodokse dhe katolike të përgatiten ushqime të veçanta për myslimanët.
Në muajin e parë mysliman, Muharrem, muslimanët, e veçanërisht dervishët, bënin ëmbëlsirat e mrekullueshme – hashura (ashura, akshyre) në kujtim të profetit Nuh (Noah). Dërgimi i një tasi me ashura për fqinjët dhe të afërmit ishte një gjest i zakonshëm së bashku me një lutje drejtuar Zotit që të gjithë të ishin së bashku në barkën e shpëtimit.
Kuzhina e njohur në Bokën e Kotorrit bazohet në gatimet e perimeve me shtimin e vajit të ullirit, peshkut dhe guacave, verës, djathrave të dhisë dhe deles, si dhe frutave agrume, rrushit, fiqve dhe bajamave. E veçanta e kësaj kuzhine tradicionale mesdhetare është mënyra se si përgatiten pjatat dhe mjekët e vlerësojnë atë si veçanërisht të shëndetshme. Gjegjësisht, perimet zihen me pak ujë dhe kalohen me vaj ulliri dhe spërkaten me barishte mesdhetare (rozmarinë, borzilok dhe majdanoz).
“Rëndësia e dietës mesdhetare është kryesisht në mënyrën e përdorimit të vajit ushqimor, perimeve, frutave, bimëve nga natyra dhe bimëve të egra ushqimore. E gjithë kjo pasurohet nga dielli dhe kripa e detit, e cila i jep specifikë çdo gjëje përgjatë bregdetit të Mesdheut”, thotë gazetari dhe publicisti Masho Çekiq.
Ky tekst është krijuar në kuadër të projektit “Vendet ndërkulturore, festat dhe shenjtorët në bregdetin e Malit të Zi”, i cili financohet nga Ministria e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave të Malit të Zi – Drejtoria për ndërkulturalizëm.
