Në kuadër të Ditës ndërkombëtare të trashëgimisë kulturore ,realizuam një ekspeditë kërkimore në zonën e Krajës perëndimore,disa vendbanime,të Shestanit,dikur me shumë banorë edhe një cilivizim të trashëguar burimor.
Së bashku me adhuruesin e aventurave alpinsite, Fatmir Markashin, morëm këtë udhë me shumë befasira të panjohura.
Nga pelegrinazhet tona të përvitshme në majen e Rumisë, kemi vërejtur vendbanime të shumta edhe shtëpi të mbetura gërmadha. Kjo gjendje më shumë shtoi kureshtjen tonë që të vizitojmë ato mjedise.
Ecjen e nisem nga qendra lokale e Shestanit,Gjuraçi, ose ruhet ende toponimi i lashtë, Nënmali.
Rruga e ngushtë malore, por e asfaltuar. Të gjitha mëhallat ishin të asfaltuara edhe të lehtësonin vizitën e secilit cep të kësaj ane, e cila në brendi ruante një civilizim të hershëm.
Hajdeni, mirë se u pruni zoti!,- dëgjojmë një zë burri edhe na pret sikur ishim njohur me vite të tëra.
Këtu jeni në Muriqin e Naltë, në fisin Lukaliq.
Derisa u prezantuam, treguam qëllimin dhe dëshirën tonë për ta vizituar fshatin, në tryezë zonja e shtëpisë shtroi pjatat me petulla, kupa mjalti edhe djath dhie. Mirëpritja edhe komunikimi shqip, rrëfime pa fund për jetën e dikurshme këtu, por edhe nostalgjia për të afërtit e tyre në migrim. Mikpritësi na rrëfen se në arkën e vjetër, të trashëguar brez pas brezit kishte gjetur një monedhë shqiptare që në kohën e Mbretërisë së Ahmet Zogut. Monedha ruhej me shumë adhurim.
Lëmë pas Muriqin e Naltë edhe duke vazhduar ecjen,një zonjë e nderuar na ftoi që të pimë një kafe, por sipas agjendës së ekspeditës sonë, duhej ta shpejtonim ritmin e ecjes.
-Po, pse s po kthehi more?- reagoi gruaja, por ne e falenderuam shumë për fisnikërinë e saj. Shtëpitë e braktisura,të ndërtuartuara me një arkitekturë platësisht autoktore, mure me gurë të gdhendur, rrasa të dimensioneve të mëdha në grykat e saranxhave dhe të kasollave, tashmë të dekompozuara nga mëshira e kohës.
“AMERIKANËT ” RIPËRTËRIJNË SHTËPITË E BRAKTISURA
Edhe nga këto anë të Krajës Perëndimore, zona e Shestanit nën malin e Rumisë ,janë të shpopulluara,banorët kanë ikur në kontinente tjera,në Amerikë apo në Australii, ndonjeri edhe në Evropë…Të motivuar nga ndjenja e mallit për vendlindjen, nja 20 shtëpi ishin në procesin e rinovimit.
Sipas tyre, më mirë të investojnë në vendlindje se sa në Tivar apo në Ulqin.Normalisht, shtojnë se forma arkitektonike e imazhit të mëparshëm,shumë karakteristik të etnografisë rajonale.
Mësojmë se deri në vitet ` 50 – të të shekullit të kaluar, Pinçi kishte qenë komunë,por më vonë Gjuraçi ishte bërë qendër administrative lokale e Shestanit.
Foto: Shtëpi e rindërtuar
Në vendbanimet e Krajës Veriperëndimore kultivimi i patates, qepës, hudhëres, blegtorisë,mjaltit,djathit janë shumë konkuruese në treg.Këto kanë qenë shtyllat e ekonomive familjare,por në ditët e sotme kanë ndryshuar kushtet jetësore në saje të mërgimit edhe pensioneve për kohët e punës në ndërmarrjet publike apo ekonomike,në Tivar në veçanti.Banorët aktual janë të moshuar,të rinj nuk mund të takosh.Të moshuarit, jo vetëm se kishin ruajtur traditën e mikpritjes,por edhe të gjuhës edhe identitetin kombëtar.
Foto: Dëshmitë e civilizimit të kaluar,potenciale për një të ardhme të qendrueshme
FORUMI I TRASHËGIMISË SË KULTURËS ME SELI NË ULQIN
Për të shpëtuar, rinovuar, mbrojtur e promovuar vlerat e qëndrueshme të trashëgimisë kulturore të Krajës, Anës së Malit dhe të Ulqinit, e shohim të arsyeshme që në këtë kontekst të themelohet Forumi i Trashëgimisë Kulturore me seli në Ulqin, si asociacion jashtëpartiak.
Institucionet ekzistuese publike nuk disponojnë specialistë të duhur të kësaj fushe komplekse. Është një mangësi e madhe, mungojnë broshurat, fletëpalosjet, e sidomos atllasi i pikave më interesante të thesarit të trashëgimisë kulturore për të ndërtuar një linjë të re të turizmit të qëndrueshëm kulturor, të agroturizmit , kampimit, konferencave shkencore, kolonive të arteve pamore, takimeve letrare.
