“Boka është hapëesira e tolerancës tradicionale fetare… Deri në mesin e shekullit të 19-të kishte kisha ku shërbenin priftërinjtë e të dy besimeve nën të njëjtën çati, për shembull në Kotorr në kishën e Shën Lucit, në Risan në kishën e Shën Pjetrit dhe Palit…”, shprehet don Niko Lukoviq në librin “Boka Kotorska” (Cetinje, 1951).
Kishat me dy altarë (me altarë katolikë dhe ortodoksë) janë karakteristikë edhe për zonën e Tivarit, një dëshmi materiale e unitetit në këtë trevë, një simbol i tolerancës dhe i ndërkulturës, por mbi të gjitha i vetëdijes ekumenike të rrënjosur thellë në këtë komb.
Në famullinë e Spiçit (Sutomore) kanë qenë katër prej tyre, ndërsa sot vetëm kisha e Shën Tekllës (në popullin e Shën Qeklës). Ajo është ndërtuar në shekullin e 13-të. Në absida e altarit të saj është altari ortodoks, dhe përgjatë murit jugor altari katolik, ndërsa rreth kishës ka një varrezë të të dy besimeve të krishtera.
Në raportin e kryepeshkopit të Tivarit Llazër Vladanji nga viti 1750, theksohet se katolikët vizitojnë liturgjitë ortodokse dhe kungohen me to, ndërsa ortodoksët dëgjojnë masat katolike. Shtohet se “të dyja janë shumë supersticioze dhe u përmbahen zakoneve të vjetra”.
Për më tepër, në Spiç ka mbetje të kishës së Shën Rrokut, e cila u ngrit bashkërisht nga ortodoksët dhe katolikët me një altar, për nder të shenjtorit që mbrojti popullin nga murtaja vdekjeprurëse.
“Në Krajë ndodhet një manastir kushtuar Zojës së Bekuar, është dhuruar shumë me dhurata nga njerëzit përreth, duke përfshirë edhe vetë muhamedanët në ditën e lavdisë së tij. “Pavarësisht nëse është një manastir ortodoks, katolikët lejohen të kremtojnë meshë”, shkroi kryepeshkopi i Tivarit Marko Jorga në 1697.
Gjysmë shekulli më vonë, kolegu i tij, Vladanji, deklaron se katolikët shkojnë në liturgjinë ortodokse dhe ortodoksët marrin pjesë në meshën katolike. Në Spiç, festat e Virgjëreshës festohen së bashku, dhe në Kashtel Llastva të dy priftërinjtë bëjnë përshpritje për të vdekurit.
Në mesin e korrikut 1907, gazeta Glas Crnogorca raportoi për një ceremoni kishtare në ishullin Beshka, në të cilën morën pjesë anëtarë të njerëzve të të tre besimeve. Manastiret ortodokse në brigjet dhe ishujt e liqenit të Shkodrës kanë qenë qendra shpirtërore rajonale prej shekujsh, por edhe një fenomen unik, siç vlerësohet në “Leksikonin historik të Malit të Zi”: “Këto kisha nuk mund të klasifikohen tipologjikisht në asnjë stil të mëparshëm arkitekturor, por përfaqësojnë një kombinim origjinal i stileve lindore dhe perëndimore. Janë një fenomen unik arkitektonik për nga pozicioni i kupolave, forma e harqeve, dritareve dhe kambanores, si dhe zgjidhjeve të brendshme”.
Ky tekst është krijuar në kuadër të projektit “Vendet ndërkulturore, festat dhe shenjtorët në bregdetin e Malit të Zi”, i cili financohet nga Ministria e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave të Malit të Zi – Drejtoria për ndërkulturalizëm.
