Qani Osmani: IBRAHIM RUGOVA, POLITIKANI ATIPIK I BALLKANIT

Ibrahim Rugova (1944-2006), shkencëtar, kritik letrar, babai themelues i nacionalizmit modern kosovar, lider karizmatik, personalitet i jashtëzakonshëm, emër që lakohet bashkë me figurat pacifiste në përmasa botërore. Ai nga analistë të jashtëm është cilësuar si një njeri i lirë që si vizion ka pasur lirinë, çlirimin e një shoqërie nga diktatura, nga okupimi, nga terrori. Atij iu vendos një nofkë domethënëse romantike: “Gandi shqiptar”. Ai ka udhëtuar në të katër anët e botës, duke paraqitur dhe elaboruar idenë e tij, e cila në fillim dukej utopike dhe donkishoteske, për “Kosovën jashtë Serbisë”, për Kosovën e pavarur. Enciklopedia “Britannica” e quan atë “arkitekt të pavarësisë së Kosovës”.

 Ibrahim Rugova, përherë në kufijtë e arrestimit nga establishmenti serbomadh, i ndjekur dhe i përgjuar, mobilizues i grigjës për rezistencë joviolente, ka fituar një sërë çmimesh të njohura ndërkombëtare: Çmimi për Paqe dhe Liri për vitin 1995 dhënë nga Fondacioni Danez PL-Fonden, atë për lirinë e mendimit, i quajtur pas disidentit të guximshëm rus, Andrej Saharov, ndërkohë që ishte propozuar nga shumë anë për Çmimin Nobel për Paqen. Sipas Çapriqit (2006), “ai krijoi një imazh paqeje në Ballkan gjatë periudhës së luftërave të egra, veçanërisht në Kosovë. Ishte një politikan atipik për këto hapësira. Ai u angazhua për një zgjidhje paqësore në një kohë kur të gjithë të tjerët po angazhoheshin për zgjidhje ushtarake dhe luftarake.” Rugovizmi mbetet një lëvizje apo ideologji independiste, frymë rreth një intelektuali dhe qarku që dinte të notojë në ujëra tepër turbulente ballkanike ku nacionalizmat destruktivë kanë shkaktuar vdekjen e mijëra njerëzve në vitet 1990.

Rugova, si intelektual dhe politikan, ka mbetur vizualisht i njohur për shkak të syzeve me korniza të mëdha, me xham të trashë dhe shallit të mëndafshit që e mbante rreth qafës, pa marrë parasysh sezonin e vitit, situatat shoqërore dhe politike, si dhe mjedisin ku ndodhej. Ai nuk e hoqi atë as gjatë drekave apo darkave me diplomatë dhe politikanë të huaj. Sipas një transmetimi, ai pati një aksident të rëndë, nga i cili i mbetën gjurmë të përhershme në qafë që donte të mos i dukeshin, sipas versionit të dytë, të cilin gazetarit Zlatar ia ka treguar në Zagreb, e mbante për kujtim të babait të vet, Ukës, dhe gjyshit Rustem, të cilët u ekzekutuan pa gjyq në vitin 1945 nga komunistët. Legjenda urbane mëson se ishte betuar se do ta mbante atë derisa të fitohej pavarësia dhe liria e plotë e Kosovës.

Ky shall i përngjan keffiye-s së Arafatit, një shall tradicional që është bërë një simbol ikonik i identitetit palestinez, rezistencës dhe solidaritetit dhe luftës për shtetësi të Palestinës. Ka simbolikë të ngjashme edhe me veshjen ikonike e Gandhit dhoti, një rrobë tradicionale burrërore indiane prej pambuku. Gandhi e adoptoi këtë veshje minimale dhe modeste si një simbol të pavarësisë, thjeshtësisë dhe rezistencës ndaj sundimit kolonal britanik. Paralele mund të tërhiqet edhe me “Madiba”-n të Nelson Mandelës, një këmishë me ngjyra të ndritshme, me mëngë të shkurtra dhe e lëshuar lirshëm, e bërë nga stofi lara-lara, që u bë sinonim i stilit mandelian, një simbol i ngrohtësisë, modestisë dhe lidhjes së tij me trashëgiminë e tij afrikane.

Ibrahim Rugova njihet me qasjen e tij sekulare në politikë dhe përpjekjet për të promovuar paqen, demokracinë dhe pajtimin etnik, duke u fokusuar më shumë në identitetin kulturor dhe kombëtar sesa në përkatësinë fetare, madje duke e përjashtuar këtë të fundit. Por kjo qasje e tij nuk ka vlerë absolute, simpatitë e tij kanë anuar kah krishterimi, gjegjësisht katolicizmi. Gazeta “Lajm” ka publikuar se informacionin e paverifikuar se presidenti Ibrahim Rugova ka kaluar nga islami në katolicizëm. Sipas të njëjtit organ medial, konvertimi apo ndryshimi i fesë ka ndodhur më 24 prill 1974 në Vatikan. Pagëzimi, sipas kësaj njoftimi, e ka bërë vetë Papa Gjon Pali II; Rugova ka marrë emrin Pjetër që shenjon apostullin Pjetër si gurë (gr. petros) mbi të cilin Krishti ndërtoi Kishën, “kështu edhe Pjetër kosovari do të duhej të bëhej guri mbi të cilin do të krijohej një shtet tjetër i ri i pavarur në Evropë”.

Rugova nuk ishte i vetmi në Kosovë që është konvertuar. Disa intelektualë shqiptarë që ndoqën shembullin e tij bënë të njëjtën gjë, e fshehin fendërrimin nga bashkëkombësit e tyre, duke pasqyruar një frikë nga presioni social. Koncepti rugovoian për fenë e paraardhësve është në akord me frymën kadareiane që promovonte idenë e “tetivës akiliane” të shqiptarëve, islamit, që pengonte europeanizimin shqiptar dhe që duhej të zëvendësohej nga një fe më civiluzese, oksidentale (?), krishterimi katolik. Rugova këtë kthim në identitetin e dikurshëm e shihte nga dioptria e qëllimeve politike: pavarësia e Kosovës. Ai priste mbështetje nga Selia e Shenjtë në arritjen dhe njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës. Nëpërmjet miqësisë me Papën, Rugova u takua më burrështetasit më të mëdhenj të kohës.

Çështjen e përkatësisë fetare ai e mori me vete, si sekret që jep mundësi për spekulime të shumta. Si dobësi e tij mund të merret mosguximi për të dalë hapur të deklarojë edhe konvertimin e tij të mundshëm. Guximi është tipar i intelektualit të mirëfilltë. Fetarinë e parë e ka pasur kompleks që në psikanalizë nënkupton grup të ideve emocionale të shtypura ose pjesërisht të shtypura që shkaktojnë lëkundje personale. Qarku fetar mysliman s’ka të drejtë t’i hidhërohet me ‘konvertimin’ e tij ngase Zoti njeriut ia ka dhënë të drejtën të besojë ose jo, të zgjedhë islamin a ndonjë fe tjetër. Kjo është një e drejtë e pakontestueshme; sikur të kishte dashur Ai të gjithë do t’i bënte pjesëtarë të një feje dhe nuk do kishte lëvizje prej njërës në tjetrën fe. Sidoqoftë kompleksi religjioz rugovian ka reflektime të shumta në kokat e shumë shqiptarëve dhe njerëzve sot e këtë ditë gjithandej.

Figura emblematike e Rugovës, e butë si mëndafshi, por edhe e fortë sa shkëmbi, pa marrë parasysh divergjencat dhe perceptimet, diskutimet në qarqet nacionaliste, por edhe në ato konservatore fetare, zë vend me peshë në historinë e Kosovës, të pavarësisë, të shtetndërtimit kosovar dhe të kulturës shqiptare në përgjithësi. Veprat e tij për kuptimin, “refuzimin estetik”, pavarësinë, në veçanti ato nga teoria letrare dhe e kritikës janë të shumëçmuara në qarqet akademike. Ka hapësirë të gjerë për analiza shkencore thellësinore shumëdimensionale, për trajtime të stratumeve të ndryshme të jetës dhe veprimtarisë së tij, në mënyrë objektive, pa paragjykime dhe skema të gatshme. Identiteti i tij është polivalent, vizionarizmi i tij është i përmasave të sfidimit të një shteti si Jugosllavia e dikurshme edhe më pas. Ai tregoi se është me rëndësi të kesh ëndrra, të cilat mund të realizohen po u ngulmua në idealet me të cilat frymon qenia.